وضعیت سلامت اداری در ایران

سلامت اداری وضعیتی است که در آن، فساد اداری در عملکرد یک سازمان دولتی، به میزان قابل قبولی کاهش یافته باشد. بانک جهانی و سازمان‌های بین‌المللی، فساد اداری را سوء استفاده از مناصب دولتی در جهت کسب منافع شخصی تعریف می‌کنند.

نظام اداری ایران برخلاف ظاهر مدرن خود قادر به انجام کارکردهای یک نهاد مدرن در جامعه نیست. یعنی نظام اداری ما ناسالم و غیر کاراست. ناسالم بودن نظام اداری مشکل اجتماعی است یعنی مدیران، کارکنان و ارباب رجوع به خوبی وضعیت بیمارگونه را حس می‌کنند و می‌دانند که باید کاری کنند تا از این وضعیت رهایی پیدا کنند و برای تدوین سیاست حقوقی در مبارزه با فساد اداری نیازمند بررسی ریشه‌های فساد اداری در سازمان‌های دولتی است.

موضوع سلامت اداری نقطه مقابل فساد اداری است. به طور کلی نظام اداری با رعایت اصول و مقررات حاکم و همچنین نظم اداری از قبل طراحی شده، وظایف خود را به خوبی و برای دستیابی به بهره وری سازمانی اجرا می‌ کند. سلامت اداری به وضعیتی بالاتر از تاثیرگذاری کوتاه مدت یک سازمان اشاره دارد. همچنین سلامت در نظام اداری به مجموعه‌ای از  از خصوصیات نسبتاً پایدار که انطباق با شرایط محیط، روحیه بالای نیروی کار، کفایت برای حل مشکلات، سرعت عمل و… را به همراه دارد اشاره می‌کند. ریشه آن در دو عامل مدیریت و رهبری قوی و صادقانه و انسجام درونی نظام اداریمی توان جست و جو کرد.

فساد اداری و سلامت اداری هر دو در یک کفه ترازو عمل می‌کنند که اگر از یکی کاسته شود و بر دیگری اضافه می‌شود. به عبارتی دیگر فساد اداری ارتباط و وابستگی زیادی با سلامت نظام اداری دارد.

مطالعه بیشتر: لزوم استقرار نظام ارزیابی عملکرد کارکنان

تعریف سلامت اداری از دیدگاه ریچارد بکهارد:

سازمانی سالم است که نظام واره باشد. کار سازمان باید دریافت نیازها و مواد اولیه و تبدیل آن به کالا و خدمات باشد. چه گروه‌هایی در سازمان ذی نفع هستند؟ مالکان و کارکنان، تامین کنندگان، مشتریان واسطه، مصرف کنندگان نهایی کالا و خدمات، رسانه‌ها و جوامع محل فعالیت سازمان.

• مدیریت در جهت رسیدن به چشم انداز آینده سازمان فعالیت می‌کند.
• در سازمان سالم شوراهای ارتباطی برای ایجاد رابطه بین تخصص‌های گوناگون فعال هستند.

عوامل تهدید کننده سلامت اداری

5 دسته عوامل تهدید کننده سلامت اداری وجود دارد، که عبارتند از:

1.عوامل اداری و مدیریتی

• عدم وجود شفافیت و پاسخگویی در فعالیت‌های نظام اداری
• عدم ثبات در مدیریت
• عدم وجود امنیت شغلی برای کارکنان
• اعطای اختیارات بیش از حد به مدیران
• چند شغل بودن مدیران
• نارسایی، تناقص و ابهام در قوانین و مقررات اداری
• بی کفایتی حرفه‌ای کارکنان
• باندبازی
• نبودن نظام‌های انگیزشی و تشویق و تنبیه در ادارات

2. عوامل فرهنگی-اجتماعی

• ضعف و نارسایی فرهنگی عموم مردم در مواجهه با سازمان‌های دولتی
• فرهگ کار ضعیف (کم کاری و سایر رفتارهای ناپسند)

3. عوامل اقتصادی

• وجود فاصله طبقاتی با اقشار مختلف جامعه
• تورم و افزایش فقر

4. عوامل سیاسی-مدنی

• عدم مشارکت واقعی مردم در اداره امور کشور
• عدم عزم سیاسی در جهت مبارزه با فساد اداری

5.عوامل نظارتی

• عدم کارآمدی دستگاه‌های نظارتی
• پراکندگی و عدم انسجام دستگاه‌های نظارتی

 بخش عمده‌ای از دلایل بروز فساد اداری شامل موارد زیر می‌باشد:

1. تحقق نیافتن اهداف سازمانی
2. پایین بودن کارایی، بهره‌وری، کارآمدی و اثربخشی
3. کم بودن رضایت ارباب رجوع
4.  از خود بیگانگی کارکنان در کار (کارکنان ادارات ایران اغلب در فرآیند کار احساس بی‌قدرت، بی‌هنجاری، مفهوم نداشتن کار، جدایی از کار و بیزاری از کار می‌نمایند). 
5. فساد مالی در ادارات (به شکل رشوه، اختلاس، سرقت، پارتی‌بازی، استفاده از منابع عمومی در جهت اهداف شخصی و غیره).  
6. پایین بودن رضایت شغلی کارکنان سازمان‌های اداری اغلب کارکنان از نظر پاداش مادی و از نظر بعد روانی (تأیید از طرف دیگران، موفقیت شغلی و امنیت شغلی) احساس نارضایتی دارند.
7. پایین بودن قدرت در اختیار مدیریت (برای انجام تصمیمات مربوطه اختیار و قدرت کافی ندارند یا اختیار و مسئولیت آن‌ها هماهنگ نیست).
8. غیر قابل پیش‌بینی بودن تصمیمات (تصمیمات اغلب سلیقه‌ای، متکی به فرد و غیرقابل پیش‌بینی).
9. کندی سرعت انجام کار (انجام کارهای اداری اغلب سرعت لازم را ندارند). 
10. فقدان شایسته‌سالاری (افراد در نظام اداری اغلب در جایگاه شایسته خود نیستند). 
11. تضاد بین اهداف سازمانی و اهداف فردی کارکنان (کارکنان بین اهداف فردی و سازمانی احساس یگانگی نمی‌کنند).  
12. کم‌کاری کارکنان اداری (ساعات کار مفید آن‌ها بسیار پایین است). 

مساله مهم در زمینه مفهوم فساد و سلامت اداری این است که اداره سالم و دور از فساد، دستیابی به اهداف سازمان‌ها را تا حد زیادی تضمین می‌کند و این امر به نوبه خود باعث پیشرفت کل جامعه می‌گردد و تاثیرات مثبت بسیاری به همراه دارد. برای رفع این مشکل مدیران باید به مسائلی همچون اطلاع‌رسانی شفاف، ارشاد و راهنمایی و آموزش مؤثر  کارکنان و سازمان توجه داشته باشند. شرکت یسنا پارس به منظور عملیاتی نمودن فرایند استقرار نظام سلامت اداری با بررسی و تحلیل نیازمندی‌ها توسط مشاوران و کارشناسان فنی خبره به ارائه و ترکیب خدمات مختلف در زمینه‌های مشاوره، تولید محتوا، آموزش، نرم‌افزار و راهبری فرایندهای سلامت اداری می‌پردازد. 

فساد اداری چیست؟

همان طور که در بالا اشاره شد فشاد اداری نقطه مقابل سلامت اداری است. طبق تعریف بانک جهانی و سازمان شفافیت بین الملل فساد اداری، سوء استفاده از اختیارات دولتی (قدرت عمومی) برای به دست آوردن منافع شخصی (خصوصی) می‌باشد که این تعریف بانک جهانی و سازمان شفافیت بین الملل مورد توافق عموم جهان قرار گرفته است. این تعریف به طور ضمنی فرض شده است که مجموعه‌ای از قوانین و ضوابط مدون اداری را دارا است که چهار چوب فعالیت‌های مجاز اداری را تعیین می‌کند.

 هر گونه رفتار اداری که با این قوانین در مغایرت باشد و در آن منافع شخصی مطرح باشد فساد اداری تلقی می‌شود. فساد بیانگر نوعی اغتشاش در نظم درست و منطق سلامت اداری است که با گذشت زمان با به بدنه ریشه و اساس نظام آسیب می‌زند و موجب فروپاشی نظام می‌شود. فساد اداری نشان دهنده خلل و آسیبی است که در بدنه نظام اداری دیده می‌شود و ناشی از علل و عوامل بسیار زیادی است که غالباً غیرمرئی و نامحسوس است. فساد بستگی به نوع برخورد و تدابیری دارد که دولت جهت ریشه‌یابی، کنترل و حذف تدریجی آن به استفاده می‌کند.

نظریه ارتقای سلامت اداری و مقابله با فساد

• کنترل و کاهش فساد و در نتیجه سالم سازی مجموعه
• تقویت شناخت و جلب اعتماد و حمایت عمومی از برنامه‌های ضد فساد
• ترویج و ثبت کردن تفکر و عمل پیشگیری از فساد و مقابله با آن به وسیله مسئولان و کارکنان در حیطه مسئولیت سالم سازی دستگاه

اهداف سلامت اداری

• قانون حاکمیت برعملکرد همه دستگاه‌ها و تعامل بین آن‌ها و خدمت گیرندگان
• شفاف ساختن قوانین، مقررات، فرایندها وعملکرد در بخش خدمات
• پاسخگویی بدون تبعیض برای همه دستگاه‌ها به درخواست خدمات مراجعین
• نهادینه شدن حساب دهی مدیریت در همه سطوح مدیریتی دستگاه‌های اجرایی
• بالا بردن بهره وری و میزان اثربخشی و کارایی دستگاه ها
• ایجاد و تقویت کردن مداوم توان اداری و مردمی پیشگیری از وقوع فساد
• شناسایی و اقدام قانونی درقبال مرتکبین فساد با همکاری دستگاه قضایی

مطالعه بیشتر: لزوم استقرار نظام ارزیابی عملکرد سازمانی

منابع:

کمالی, ی., & یحیی. (2014). بررسی نقش تمرکز زدایی در تحقق سلامت اداری. سیاست‌های راهبردی و کلان, 2(شماره 5), 111-132.‎

شیخی, & ‌محمد‌حسین. (2011). عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزش‌های اخلاقی در آن. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی, 2(1), 99-126.‎

http://www.urmialawyer.ir/print.php?ToDo=ShowArticles&AID=14497

https://www.behzisti.ir/news/29563/جستاری-بر-مفهوم-سلامت-اداری